İnsanca Öldürme/Ötanazi

1. Tanım

Hayvanda korku ve endişe oluşturmadan olabildiğince süratli bilinç kaybı (ve böylece ağrıya duyarsız) sağlayan öldürmedir.

2. Giriş

Ötanazi kelimesi yunancadan gelir; "eu" iyi, "thanatos" ölüm kelimelerinin birleşmesiyle meydana gelir. "İyi ölüm" ağrı ve ıstırapsızdır. Burada hayvanın insanca ölümü olarak düşünülecektir. Ötanazi teknikleri, kardiyak veya solunum arestiyle izlenen hızlı bilinç kaybına ve sonunda beyin fonksiyon kaybına neden olmalıdır. Teknik, ötanazi yapılacak hayvanda bilincini kaybetmeden önce stresi ve endişeyi en aza indirmelidir. Stres, teknik bilgi ve ötanazi uygulanacak hayvanlara insanca muameleyle azaltılmalıdır.
Ötanazi yapacak kişinin duygusal huzursuzluğu, rahatsızlığı veya deneyime bağlı üzüntüsü bu kişinin teknik yeteneğiyle azaltılmalıdır. Ağrısız ölüm kriterlerini saptamadan önce ağrı tanımlanmalıdır. Ağrı, özgün nosiseptif nöral yollarla serebral kortekse ulaşan sinir impulslarından kaynaklanan duygu (algı)dur. Nosiseptif kavramı, dokunun tehdit edildiği veya gerçekten dokunun yıkıldığı noksiyus uyarılardan gelir. Uyarılar, nosiseptör denen özgün reseptör grubuna etki ederek sinir impulslarını başlatırlar. Nosiseptörler mekanik, termal veya kimyasal uyarılara yanıt verirler. Hidrojen iyonları, histamin, bradikinin, prostaglandinler gibi endojen kimyasal maddeler ile elektrik akımı nosiseptörlerde sinir impulsları başlatır.
Nosiseptörlerle oluşan sinir impulsları medulla spinalise veya beyin sapına nosiseptör primer afferent liflerle iletilir. Medulla spinalis veya beyin sapında sinir impulsları 2 nöral ağ ile taşınır. Birinci grup spinal olarak aracılık edilen nosiseptif reflekslerle ilgilidir; diğeri retiküler formasyon, talamus ve serebral kortekse duyunun işlenmesi için çıkan yollardan ibarettir. Nosiseptif nöral aktivitenin iletimi oldukça değişebilir. Bazı koşullar altında hem nosiseptif refleksler ve hem de çıkan yollar baskılanır; böylece noksiyus uyarılar cerrahi anestezide olduğu gibi ağrı olarak algılanmaz.
Hayvanı öldürmek için kullanılan tüm yöntemler hızlı ve ağrısız tarzda ölüme neden olmalıdır. Ötanazi uygulama yeteneği, sadece ölü hayvanlarda yapılan pratiklerle elde edilir. Hayvanı öldürmek için seçilen yöntem türlere, hayvanın büyüklüğüne ve alınacak dokunun kullanım amacına göre belirlenir.
Stres ve sonucu olan yanıtlar 3 faza bölünebilir. Östres, zararsız uyarıların hayvanda faydalı olan adaptif yanıtları başlattığı strestir. Nötral stres, hayvanın uyarılara yanıtının hayvana ne zararlı ne de faydalı olduğu strestir. Distres (ıstırap), hayvanın uyarılara yanıtının hayvanın rahatı ve huzuruna zarar veren strestir.
Hayvanlarda yapılan diğer uygulamalar gibi, ötanazinin bazı yöntemleri hayvanın fiziksel olarak tutulmasını gerektirir. Gerekli olan tutulma çeşidi ve kontrol miktarı hayvan türüyle, cinsiyle, büyüklüğüyle, evcilliğiyle, hastalık veya ağrılı durumuyla, heyecan derecesiyle ve ötanazi yöntemiyle belirlenecektir. Uygun bir şekilde hayvanı tutma, hayvanlarda ağrı ve üzüntüyü azaltma, ötanazi yapacak kişinin güvenliğini sağlamak ve sıklıkla diğer hayvan ve insanları koruma için önemlidir.
Ötanazi yapan kişi yeterli sertifikaya, kullanılan tekniklerin eğitimine ve deneyimine sahip olmalıdır. Böylece ötanaziyle hayvanın ağrısı ve ızdırabı en aza indirilir. Bu eğitim ve deneyim, ötanazi olacak türlerin normal davranışını bilmeyi, nasıl tutulacağını, seçilen tekniğin bilinç kaybı ve ölüme neden olma mekanizmasını anlamayı kapsar. Ötanazi yapacak tüm personel, gözetim altında teknik kullanımındaki maharetini göstermelidir. Bunun sonunda elde edeceği referanslar eğitilen personel için faydalı olur.
Herhangi bir durumda en uygun ötanazi yönteminin seçimi, hayvanın türüne, hayvanın tutulmasına, personelin yeteneğine, hayvan sayısına, ekonomik faktörlere ve diğer durumlara bağlıdır.

3. Ötanazi Yöntemini Seçme Kriterleri

Ötanazi yöntemini değerlendirmede birçok kriter kullanılır:

1. Ağrı, üzüntü, endişe veya korku oluşturmaksızın bilinç kaybı ve öldürme yeteneği;
2. Bilinç kaybı için gerekli zaman;
3. Güvenirlik;
4. Personelin güvenliği;
5. İrreversibl olması;
6. Gereksinim ve amaca uygunluk;
7. Gözlemci ve uygulayıcıda ruhsal etki;
8. Dokuyu değerlendirme, inceleme veya kullanmada uygunluğu;
9. İlacın elde edilebilirliği ve insanın kötüye kullanma potansiyeli;
10. Yaş, tür ve sağlık sınırlamaları;
11. Hayvanda arzu edilmeyen psikolojik stresi aza indirgeme potansiyeli;
12. Elde edilebilirliği ve ekonomik olarak kullanmada uygulanabilirlik.

4. Etik ve İnsani Düşünceler

Herhangi bir deneyde hayvanın ağrı, ıstırap ve üzüntüsünü en az düzeye indirecek yasal ve ahlaki kurallar rehberi gerekmektedir. Bu nedenle şayet deneyin geçerliliği tehlikeye girmeyecekse araştırmacılar hayvanın gerçek ölümünden önce deneyin sonundaki ölümde, ötanaziyi seçmeleri güçlü bir şekilde teşvik edilmelidir.. Araştırmacı ötanazi kararı verebilir. Buna göre ötanazi :

1. Araştırma protokoluna göre gerekliyse,
2. Analjezik, sedatif ve diğer tedavilerle hayvanın ağrı ve sıkıntısı giderilemiyor ise veya
3. Hayvanlar ölmek üzere ise uygulanmalıdır.

Ötanaziye karar verdirecek ağrı ve sıkıntı düzeyi kriterleri saptanmalıdır ve deney protokolunda ötanazi kararı verecek sorumlu kişi bildirilmelidir. Yukarda 2. ve 3. şıkta belirtilen nedenlerle ötanazi yapılır. Böylece hayvanın ıstırabı gereksiz yere uzamaz. Yalnız hasta hayvan ile ölmek üzere olan hayvan arasındaki fark bilinmelidir.